• Mooie voorbeelden: de 100-jarige stoomsleepboot Hercules en de Koninginnensluis in Vreeswijk

De Hercules is de laatst overgebleven kolengestookte kuststoomsleepboot die in Nederland is gebouwd, in 1915 op de werf van de Gebroeders G & H Bodewes te Martenshoek (bij Hoogezand). Eind 1915 is de stoomsleepboot verkocht aan de Deense Admiraliteit, waar zij eerst onder de naam ‘Fremad’ en later ‘Fremad 2′ tot 1964 dienst heeft gedaan als haven- en kustsleepboot tussen de Deense eilanden (naamsein A559).

Na haar marinetijd werd zij verkocht aan een particulier, die het schip toen vijftien jaar niet gebruikt heeft. Gedurende die tijd werd zij zwaar verwaarloosd en leeggeroofd. In 1978 heeft een scheepshandelaar haar terug naar Nederland gehaald. De huidige eigenaar kwam in 1979 in het bezit van de oude stoomsleepboot, die toen in slechte staat verkeerde. Hij geloofde nog in de toekomst van het schip en begon aan een restauratie, die uiteindelijk vijf jaar zou duren. Na deze schijnbaar onmogelijke taak is de Hercules nu een varend voorbeeld van onze stoomaangedreven nautische geschiedenis.

Compound machine

Het schip werd vernoemd naar de eerste stoomsleepboot, de Hercules, die in 1829 in de vaart werd genomen. Het bijzondere aan dit schip uit de pionierstijd van de stoomvaart, was dat ze geschikt was voor de kustsleepvaart en dat hier voor het eerst een compound machine succesvol werd toegepast.

De huidige Hercules is nu, bijna 200 jaar later, de laatste nog in de vaart zijnde Nederlandse kuststoomsleepboot. De Hercules is één van de twee stoomwerktuigen in bezit van  de Stichting Calorische Werktuigen. Ze ligt aan de Buitenhavenweg in Schiedam ter hoogte van de Nolet distilleerderij samen met een aantal andere authentieke schepen en is p Open Monumentendag voor publiek te bezichtigen. Vrijwilligers proberen het schip in de vaart te houden voor maritieme evenementen als Koningsdag in Dordrecht, Sail Amsterdam, de sleepbootdagen in Maassluis, de Wereldhavendagen in Rotterdam en de jaarlijkse intocht van Sinterklaas.

Vakwerk van Rijkswaterstaat

Eén van de 160 rijksmonumenten in bezit van Rijkswaterstaat is de Koninginnensluis te Vreeswijk. Twee koninginnen openden in 1892 de Koninginnensluis in Vreeswijk: koningin-regentes Emma en de jonge koningin Wilhelmina. De sluis in het nieuw gegraven Merwedekanaal betekende voor Vreeswijk de start van een bloeiperiode.

De sluis werd uitgevoerd met een dubbele sluiskolk om het grote waterverval te overbruggen. De wanden van de sluis zijn opgetrokken uit basaltblokken en de hoofden zijn van baksteen met hardstenen hoeken en afdekplaten. Aan de zijde van de Lek heeft het sluishoofd dubbele sluisdeuren en schotbalksponningen.

Over het zuidelijke sluishoofd  ligt een dubbele ophaalbrug, de Emmabrug. De verkeersbrug heeft architectuurhistorische waarde als gaaf voorbeeld van een eind 19e-eeuwse dubbele ophaalbrug, maar ook vanwege het gebruikte materiaal. De Wilhelminabrug, een stalen ophaalbrug over het noordelijke sluishoofd, is geen rijksmonument maar als onderdeel van het sluizencomplex valt deze brug onder de bescherming die het complex als geheel verdient.

Op zaterdag 12 september 2015 van 10.00 – 17.00 uur is het sluizencomplex te bezoeken. U krijgt dan uitleg over de werking van de sluis en de bruggen en hoe Rijkswaterstaat bij de recente grote renovatie om is gegaan met de monumentale waarde van de sluis. Tevens is er op deze dag een Jaarmarkt in Oud-Vreeswjk.

Brochure

Behalve bij deze aanrader, bent u van harte welkom bij nog 11 andere Rijkswaterstaatmonumenten. Alle activiteiten vindt u in de brochure ‘Vakwerk van Rijkswaterstaat’.

Vanaf 1798 houdt Rijkswaterstaat zich bezig met het aanleggen en beheren van water en wegen. De ingenieurs en architecten van Rijkswaterstaat beïnvloeden de Nederlandse bouwkunst en het landschap al eeuwenlang. Tussen 1820 en 1880 was Rijkswaterstaat naast weg- en waterbouwer ook Rijksbouwmeester.

De architecten van Rijkswaterstaat ontwikkelden in die jaren veel standaardontwerpen. Vuurtorens, stoomgemalen en zelfs kerken werden bijvoorbeeld in neoclassicistische stijl gebouwd. Deze stijl staat nu nog bekend als de ‘Waterstaatstijl’.

Lezersoproep:

Wil je andere lezers wijzen op bijzondere (varende) monumenten die tijdens de Open Monumentendag vrij toegankelijk zijn? Gebruik het reactieformulier hieronder. Vertel waarom je nou net dát monument bijzonder vindt en waar het te vinden is.