Het kan bijna niet anders of het gaat het grootste schip van bijleg worden in de Duitse en wellicht mondiale maritieme geschiedenis. Werd de opknapbeurt van het marine-opleidingsschip Gorch Fock in 2016 nog begroot op minder dan 10 miljoen euro, eind 2018 stond de teller op 135 miljoen. Voor rekening van de Duitse belastingbetaler.
- Meer dan 135 miljoen euro verdwijnt in gammel schip en zakken oplichters
- Bizarre uitgaven bleven jarenlang onopgemerkt
- Controle-ambtenaar bekende corruptie
Door Willem de Niet
De bekende scheepswerf Blohm & Voss bouwde de Gorch Fock in 1958 voor 8,5 miljoen Duitse mark. Uit een onlangs openbaar gemaakt rapport van de Duitse Rekenkamer blijkt dat er al sinds 2004 elke twee jaar 2 tot 10 miljoen euro is gestoken in onderhoud en reparatie. Een kleine 35 miljoen in totaal. In 2015 werd besloten dat de zaak wat grondiger moest worden aangepakt en de huid vrijwel volledig te laten vervangen door de Elsflether Werft in Elsfleth. Begrote kosten 9,6 miljoen. Duur van de werkzaamheden 17 weken. Inmiddels wordt ruim drie jaar aan het schip gewerkt.
Reconstructie
Dat de restauratie ernstig uit het roer liep, werd minister van Defensie Ursula von der Leyen in 2016 verteld door een verontruste topambtenaar. Bij opdrachten beneden de 25 miljoen hoeft de Bondsregering er niets van te vinden en ook de minister niet van de hoed en de rand te weten. En 9,6 miljoen is lang geen 25 miljoen, dus de opdracht werd bijna stilzwijgend verleend.
Het Duitse weekblad Der Spiegel publiceerde onlangs de reconstructie van de bodemloze put die Gorch Fock heet. Het blad zette er acht redacteuren op en onthult veel, zo niet alles. Zo wordt duidelijk dat de minister in januari 2017 te horen krijgt, dat de oorspronkelijke 10 miljoen in het voorjaar van 2016 al 12 miljoen was geworden, in de zomer 33 miljoen en in de herfst 65 miljoen euro. En als de adviseur van de minister haar vraagt hoe het nu verder moet, staat de teller al op 75 miljoen.
Uiteindelijk wordt doorgegaan, stoppen is kapitaalvernietiging. Maar het schip verkeert in veel slechtere staat dan gedacht. Achter elk weggehaald constructiedeel komen nieuwe rotte plekken aan het licht en de kosten lopen verder op. In de loop van 2018 dringt het besef door dat het zo niet langer kan.
Malversaties
Maar het lijkt erop dat meer factoren een rol spelen bij de kostenexplosie. In het najaar van 2018 komen schimmige constructies aan het licht, waarbij de werfdirectie, maar ook de man die namens het ministerie het werk op de werf moest controleren, betrokken zijn. De laatste gaf zichzelf aan, omdat hij twee leningen van samen 800.000 euro onder zeer gunstige condities via de werf had verkregen. De man wilde voor twee miljoen een wooncentrum voor ouderen realiseren. De bank vond zijn ambtenarensalaris van 60.000 euro echter onvoldoende voor de hypotheek. Verder bekende hij dat hij opgehoogde werfrekeningen had gefiatteerd en het verschil had gedeeld met de werfdirectie.
Minister Von der Leyen zette de betalingen aan de werf stop en liet een onderzoek instellen. In februari 2019 was het geld van de werf op en werd faillissement aangevraagd. Twee directeuren, Marcus R. en Klaus W. werden op non-actief gesteld en aansluitend ontslagen. Vervolgens ging onder nieuwe leiding de beerput open.
Geld strooien
Uit de Gorch Fock-boekhouding doken uitgaven op van 4156 euro voor Ikea meubelen tot miljoenen die helemaal niets met het schip te maken hadden. De meubelen bleken bestemd te zijn geweest voor het liefdesnestje van directeur Marcus W. en diens vriendin. Een timmerman van de werf plaatste de spullen. Een vriendin van een van de directeuren leende 150.000 euro voor de aankoop van een huis, een stiefzoon ‘kreeg’ 101.000 euro om een boerderij op te knappen zonder dat er een terugbetalingsregeling was. Toen W. zijn caravan voor 20.000 euro aan een werfmedewerker kon verkopen, maar de man het geld niet had, werd een lening verstrekt en een loonsverhoging gegeven, zodat de man in korte tijd kon terugbetalen.
Tussendoor waren R. en W. het bedrijf International Maritime Technology (InterMartec) begonnen. Gespecialiseerd in maritieme technology, mijnbouw en e-commerce. In april 2016 vindt een overboeking plaats van 7,7 miljoen euro van de werf naar InterMartec. Voor investeringen in een sportschool, een goudmijn in Mongolië, een diamantmijn in Afrika en een mysterieus ‘filmproject’.
De transactie wordt besproken tijdens een directievergadering onder leiding van de eigenaresse van de werf, de steenrijke Brigitte Rohden. Zij overleed in januari 2018.
Neprekeningen
De onderzoekers en de ploeg van Der Spiegel stuiten op het ene bizarre feit na het andere. Er duiken mails op van de directieleden aan onderaannemers met het verzoek om neprekeningen te versturen en het ontvangen geld door te sluizen naar rekeningen van de directieleden. Directeur van InterMartec is de 30-jarige Enrico P. Hij is ook de baas bij EWV GmbH, een dochtermaatschappij van de Elsflether Werft. P. is degene die betalingen van de werf doorsluist naar interMartec. Om die betalingen vraagt hij in informele mails. ‘Lieve Margot, wil je zo vriendelijk zijn even € 115.000 over te maken naar EWV, Marcus en Klaus vinden het goed. Prettige kerstdagen en groeten uit Mexico.’ En wat later: ‘Ach, wees toch zo vriendelijk om € 700.000 over te maken naar onze rekening.’
De ‘erfenis’ van de grijpgrage directeuren levert ook een aantal dienstwagens op die op het terrein achterblijven. BWM’s van 150.000 euro, Audi’s van het hoge Q-segment en een aantal van de duurste Quattro’s van hetzelfde merk. De ‘te saaie’ BMW werd in het weekend verruild voor een Jaguar.
Tegenpolen
De connectie met Mongolië is tot stand gekomen via de contacten die R. er heeft. Hij is honorair consul van het land. W. en R. staan bekend als elkaars tegenpolen. W. loopt het liefst in jeans en T-shirt, R. is een piekfijne advocaat met een kantoor aan de Elbchaussee (waar inmiddels beslag op ligt) met zijn luxe kantoorvilla’s en privé-residenties.
Of de ex-directeuren uiteindelijk zijn overvallen door hun gedwongen vertrek of toch net niet geslepen genoeg waren, zal later blijken. Feit is wel dat er beslag is gelegd op forse vermogens. Bij R. was in eerste instantie 3,9 miljoen te halen, bij W. nog eens 12,3 miljoen. Bij R., inmiddels samen met zijn vriendin en Enrico P. afgereisd naar Brazilië, werd nog eens ruim 8 miljoen ‘gevonden’. Samen zou dat vrijwel het verduisterde bedrag zijn.
Intussen wordt doorgewerkt aan de Gorch Fock, niet op de Elsflether Werft, maar in het Bredo-dok in Bremerhaven à raison van 10.000 euro per dag. In 2020 moet de marine het opleidingsschip weer in gebruik kunnen nemen. Zo niet, dan wordt het schip een heel duur museumschip.
‘Bordkameraden’-club van oud-opvarenden
Een groep oud-bemanningsleden van de Gorch Fock, die kort na de ingebruikname van het schip in 1959 op het schip hadden gevaren als vaste bemanningsleden, richtte enkele decennia geleden de ‘Bordkameradschaft ehemalige Stammbesatzung SSS Gorch Fock’ op.
In het begin, ver voor het internettijdperk, bleef het betrekkelijk klein. Af en toe was er een bijeenkomst en haalde men mooie herinneringen op. Toen eind jaren ‘90 het internet zijn intrede deed werd de bekendheid groter en groeide de vereniging in korte tijd uit van 40 naar 200 leden. Een jaar of vijf geleden stelde een aantal jongere leden van de vereniging voor, iedereen tot de club toe te laten die ooit op de Gorch Fock had gevaren. Dat voorstel werd aangenomen, zodat vanaf dat moment ook de ‘Lehrgangsteilnehmer’, lid mochten worden. Daardoor steeg het aantal leden tot 400. Het woord Stammbesatzung verdween uit de verenigingsnaam en werd Bordkameradschaft Segelschulschiff Gorg Fock. Een van de activiteiten van de vereniging is het jaarlijks uitbrengen van een kalender met een thema. In 2017 was die compleet gewijd aan de Gorch Fock in het dok, dit jaar is het thema ‘Hoop op volle zeilen’.
Op de website www.gorchfock.de is verder een onvoorstelbare hoeveelheid informatie over het schip en haar vele tientallen reizen te vinden, alsook een overzicht van ‘alle’ windjammers met specificaties en tuigage. Verder ruim 11.000 foto’s, vele films en een rubriek met zeemansliederen. De leden van de vereniging ontmoeten elkaar elk jaar tijdens de Kieler Woche, eind juni. (WdN)