Het onderzoek werd uitgevoerd door een team van maritiem-archeologen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en militairen van de Koninklijke Marine. Dit verliep in goede samenwerking met de Maleisische autoriteiten, die aan deze missie alle medewerking hebben verleend. De onderzoekers hadden de locaties waarvan op papier bekend was dat de onderzeeboten er lagen. Duikers troffen in juni de O20 aan op de verwachte locatie op de zeebodem, maar de tweede boot Hr. Ms. KXVI bleek verdwenen.
Hr. Ms. KXVI
De onderzeeboot Hr. Ms. KXVI werd op Eerste Kerstdag 1941 ten noorden van de Maleisische stad Kuching geraakt door een torpedo van de Japanse onderzeeboot I 66. De Nederlandse onderzeeboot ging met alle opvarenden verloren. Op de plek waar het schip zonk, troffen duikers afgelopen maand slechts vergraven grond en achtergebleven ijzeren platen aan. Ook lagen er andere objecten die duiden op bergingsactiviteiten. ‘Deze onderzeeboot is illegaal geborgen. Daarmee is het oorlogsgraf van de 36 bemanningsleden geschonden’, aldus de Rijksdienst.
Het ijzer en staal van deze schepen is kostbaar en gewild. Het is van uitzonderlijk hoge kwaliteit. Dat komt doordat het is vervaardigd voordat de eerste kernwapens in de atmosfeer zijn ontploft. Daardoor is het metaal bij de productie niet blootgesteld aan radioactiviteit en heeft het een lage achtergrondstraling.
Tegenwoordig zijn schepen die gebouwd zijn vóór de Trinity test, de eerste ontploffing van een atoombom in de atmosfeer, de voornaamste bron van stralingsvrij staal. Na 1945 is er geen ijzer of staal meer geproduceerd dat vrij is van radioactiviteit. Heel veel oude gezonken oorlogsschepen, voornamelijk van de Duitse vloot, zijn al omgesmolten. Het stralingsvrije staal wordt echter steeds schaarser, daarom worden zelfs oude scheepswrakken die gezien worden als oorlogsgraven, toch illegaal opgevist.
Andere onderzeeboten
Vijf jaar geleden werd al eens een expeditie gedaan naar twee andere Nederlandse onderzeeboten die vergingen in Maleisische wateren, ook deze bleken verdwenen. In beide gevallen was er sprake van illegale bergingen in de Javazee. Het ging destijds om de Hr.Ms. KXVII en Hr.Ms. O16.
Dat het wrak van onderzeeboot O20 nog wel op de bodem ligt, was een verrassing voor de onderzoekers. Martijn Manders, maritiem archeoloog van het RCE, had de leiding over deze expeditie: ‘Gezien de eerdere teleurstellingen van 2019 en omdat ook de KXVI was verdwenen, was er maar weinig hoop voor de O20. We waren dan ook heel blij en verrast om te ontdekken dat deze onderzeeboot er toch nog ligt.’
Tekst gaat verder onder foto
De komende tijd wordt met de Maleisische overheid overlegd hoe de O20 het beste beschermd kan worden tegen illegale bergers. Ook deze locatie telt als een oorlogsgraf. De Nederlandse expeditieleden hebben ter plekke een herdenking gehouden voor de omgekomenen van destijds. ‘De nabestaanden van de omgekomen militairen zijn inmiddels geïnformeerd over de bevindingen van het expeditieteam. Dit najaar zal nog een speciale bijeenkomst voor de nabestaanden worden georganiseerd’, aldus de dienst.
Nabestaanden
De ministers Eppo Bruins (Cultuur) en Ruben Brekelmans (Defensie) hebben ook de Tweede Kamer op de hoogte gebracht van de bevindingen. Het illegale bergen van de Hr. Ms. KXVI wordt door de bewindslieden zeer betreurd. ‘Voor de nabestaanden in het bijzonder is het uiterst spijtig dat dit de uitkomst is. Maar ook wij betreuren dit zeer. Het verstoren van oorlogsgraven en het weghalen van wrakken van oorlogsschepen zijn in strijd met het internationaal recht. We zetten nu in op onderzoek naar hoe dit kan zijn gebeurd. We hebben de Maleisische autoriteiten gevraagd ons hierbij te helpen’, aldus het tweetal.
De komende tijd wordt met de Maleisische autoriteiten overlegd over het gezamenlijk beheer van de locatie met het wrak van de O20, melden ook de ministers.