‘Als het megalomane plan van de jonkheer was gelukt, dan had Nederland er nu totaal anders uitgezien. Geen Waddenzee meer, en ook geen waddeneilanden’, is de overtuiging van Corine Nijenhuis. Maar alles liep anders tussen Holwerd en Ameland: ‘Op het geïsoleerde eiland wordt de bleke aristocraat een werker met slib onder de nagels, die vecht tegen de Staat en de waterwolf. Intussen morren de gelovigen, omdat de dam de duivel op het eiland brengt. Als de huishoudster van de pastoor een Mariaverschijning beleeft, rijst de vraag of haar noodlottige voorspelling zal uitkomen.’

Coronavirus

Nijenhuis had vorige week met uitgeverij Brandt een boekpresentatie georganiseerd voor zo’n 90 genodigden, in de open lucht op de Van Diemenkade in Amsterdam, naast haar woonschip Alphons Marie. Maar die blies ze af na de oproepen van premier Mark Rutte en burgemeester Femke Halsema over het opnieuw oprukken van het coronavirus. 

‘Het voelde niet wenselijk’, liet ze weten. Het boek ligt intussen in de boekwinkels, volgens Nijenhuis ‘klaar om stuk te lezen, maar vooral om te genieten van de opzienbarende geschiedenis van de bijna-drooglegging van de Waddenzee én van een jonkheer waarvan ikzelf inmiddels erg ben gaan houden’.

Het eerste exemplaar van Waddenwolf reikte ze uit aan een nazaat van ‘WaddenPiet’, de jonkheer Jan Pieter Eduard Teding van Berkhout. ‘De sfeer van zijn omgeving en zijn adellijke persoonlijkheid maakte dat ik me dicht bij zijn voorvader Pieter kon wanen’, zegt Nijenhuis over hun ontmoetingen.

Tragische held

In het zondagse radioprogramma OTV was ze te gast om te praten over haar ‘tragische held’ Teding van Berkhout, die tegen alle waarschuwingen in het gevecht aanging met de zee die het land opvrat en de eilanden deed afkalven. Plannen om de Waddenzee droog te leggen en in te polderen zijn er meer geweest, maar niet uitgevoerd. Het landaanwinningsproject van jonkheer Teding van Berkhout daarentegen, werd wél uitgevoerd, maar hield geen stand.

Nijenhuis: ‘Dat de uitvoerder een adellijke advocaat uit Deventer was, verraste me. Vooral omdat de jonkheer niet behept was met enige kennis van waterbouwkundige zaken. Maar wat me verwonderde, was dat hij gedurende de 10 jaar dat de dam werd gebouwd in een houten keet op Ameland woonde. Dat gegeven riep zoveel vragen op, dat ik besloot de geschiedenis te onderzoeken.’

Concessie

Ze vond tal van interessante stukken, zoals de brochure uit 1867, het rapport van ingenieur Stieltjes in De Gids uit 1869, en de statuten van de NV Maatschappij tot Landaanwinning op de Friesche Wadden.

Het is een slim plan, weet haar hoofdpersoon. Maar Pieter is jurist, als oudste zoon voorbestemd om Heer van Hoenlo te worden. Hij legt het in de familie af tegen waterbouwkundigen als zijn vader en broer Hendrik. Nijenhuis tekent aan het begin van haar boek de verhoudingen binnen de familie. De ontdekking van een oude hydrografische kaart in de collectie van zijn vader jaagt Pieter op. Hij wil bewijs dat zijn vermoeden juist is, dat de zeebodem van het Friese wad op natuurlijke wijze wordt opgehoogd met slik. En dat een dam over het wantij tussen Nes op Ameland en Holwerd op het vaste land daarbij kan helpen. Een tweede dam, van Ameland over de Engelmansplaat naar Paesens, moet het aangeslibde wad indijken. 

Fikse bres

Pieter verzamelt medestanders en middelen om de drooglegging ten uitvoer te brengen. Nijenhuis laat de geschiedenis – vol sfeer, in boeiende dialogen, technische beschrijvingen, met oog voor de strijd die het geeft onder familieleden, ingenieurs, rijswerkers en arbeiders, Haagse en Friese bestuurders, bezorgde Amelanders en vissers – treffend tot leven komen. Ook hoe Pieter na jaren hard werken de plannen onder druk van ‘Den Haag’ dreigt te moeten bijstellen en uit handen geven om terug te keren naar Hoenlo… 

Maar Pieter blijft, ook als de storm voor het eerst een fikse bres in zijn dam slaat. Na een nog zwaardere storm roept hij als ‘Waddenwolf’ de hulp in van de regering, om het landaanwinningsproject over te nemen. Dat leidt tot een dramatisch einde, zowel voor het project als voor de jonkheer zelf.

Slechts het goede

Corine Nijenhuis citeert uit het testament van Pieter Jan Willem Teding van Berkhout uit 1889: ‘Mijn leven is veelal geweest een leven vol teleurstelling. Van jarenlange moeitevolle arbeid en inspanning die tot geen resultaat heeft geleid, zoodat mijn vermogen, in plaats van toegenomen te zijn, daarentegen is verminderd. Veel heeft daartoe bijgedragen, de jarenlange kosteloze deelneming aan de belangen der Maatschappij tot landaanwinning op de Friesche Wadden, welke onderneming ik steeds als eene volkomen goede onderneming heb beschouwd en nog beschouw, maar waarvoor het nodige kapitaal tot uitvoering niet te verkrijgen was. Ik hoop dat het mijne nagedachtenis niet te zeer zal benadelen. In deze heb ik slechts het goede gewild.’

Waddenwolf. De opzienbarende geschiedenis van een jonkheer die de Waddenzee wilde droogleggen | Corine Nijenhuis | ISBN  978 94 93095 37 3| € 22,50 | paperback | 320 pagina’s |